Overheden, zoals gemeenten, mogen de ontwikkeling en het beheer van vastgoed, het beheer van een buurtspeeltuin en zelfs de inzameling van afval toekennen aan de lokale gemeenschap. Zonder aanbestedingsprocedure, waarin de lokale gemeenschap het aflegt tegen commerciële partijen. Waarom maken gemeenten daar nauwelijks gebruik van? En wat kunnen we doen om te voorkomen dat bewonersinitiatieven misgrijpen zoals dat eind 2023 in Rhenen bij de verkoop van een dorpshuis gebeurde?
Natuurlijk willen gemeenteambtenaren de ene leverancier niet bevoordelen ten opzichte van de ander, oftewel: concurrentievervalsing voorkomen. Vaak denken zij verplicht te zijn een aanbesteding te organiseren als zij een opdracht hebben te vergeven. Is een lokale gemeenschap in staat om een opdracht voor een gemeente uit te voeren, dan IS er echter geen sprake van concurrentie. Lokale gemeenschappen werken namelijk altijd samen met anderen en hebben geen concurrenten. Dat standpunt brengen verschillende partners van de We Doen Het Samen-coalitie al anderhalf jaar onder de aandacht van grote en kleine gemeenten. Begin deze maand dienden zij het standpunt onder de vlag ’Gunnen zonder aanbesteden’ in bij de Europese Commissie. Die is bezig met de herziening van het aanbestedingsrecht.
Wakker gekust
Jurgen van der Heijden van Over Principes van de Gemeenschap (OPG) en Jeroen den Uyl van de Constitutie voor de Commons, beiden partner van de We Doen Het Samen-coalitie, schreven mee aan ‘Gunnen zonder aanbesteden’. Jurgen: “Het verdrag van Maastricht uit 1992 geeft overheden de bevoegdheid om te besluiten welke actor het beste in staat is een overheidstaak uit te voeren. ‘Verticaal’ kan die actor een gemeente, provincie of het Rijk zijn. ‘Horizontaal’ gaat het om het besluit of de overheid, de markt of een gemeenschap de taak het beste kan oppakken. Wegenbouw is bijvoorbeeld een taak die goed bij de markt past. Het beheer van een buurtspeeltuin kan prima door de gemeenschap worden gedaan. Deze ‘horizontale toepassing’ was slapend in het Nederlandse recht, maar is afgelopen jaar in november wakker gekust door de gemeente Amsterdam. Het college van burgemeester en wethouders besloot toen energiegemeenschappen van Amsterdammers een volwaardige positie in de energietransitie geven, naast bedrijven en overheid.”
Wat is ‘de gemeenschap’?
“Het enige wat een overheid hoeft te doen als het kiest voor de gemeenschap, is checken of die gemeenschap echt een gemeenschap is,” vult Jeroen aan. “Het uitgangspunt is dat er lokaal één gemeenschap is en zo niet, dat de lokale gemeenschappen willen samenwerken als één gemeenschap. Bedrijven mogen in beroep gaan om de keuze van de gemeente voor de gemeenschap aan te vechten. Als de overheid toch voor de markt had moeten kiezen, volgt alsnog een aanbesteding.”
Seminar 13 maart
Op 13 maart neemt een groot aantal Noord-Hollandse gemeenten deel aan het seminar ‘Aanbesteden niet nodig’. Jurgen is een van de sprekers. Dit seminar is interessant voor mensen die zich inzetten voor een energiecoöperatie, gebiedscoalitie of dorpsraad, mensen die zich bezighouden met klimaat, energie(transitie) en leefomgeving en juristen die advies geven over de toepassing van aanbestedingsregels. Inschrijven is nog mogelijk.
Klaar voor de rechter
Jeroen en Jurgen zijn ook betrokken bij de organisatie van een oefenrechtbank op 25 september. Jurgen: “Voor deze oefenrechtbank ‘vechten’ een gemeente en een bewonersinitiatief het standpunt van gunnen zonder aanbesteden uit. In aanloop naar deze oefenrechtbank werken we aan een publicatie met als werktitel ‘De gemeenschap is geen competitieve onderneming’. Die komt rond de zomer uit.” Deze publicatie vormt de basis voor de pleidooien. “Met de oefenrechtbank achter de rug hopen we klaar voor te zijn om een proefproces, mocht dat nodig zijn,” blikt Jeroen vooruit. “Als dan weer een mooi bewonersinitiatief onterecht op z’n kop wordt gezet, omdat er zogenaamd concurrentie aan de orde is, dan kunnen we naar de echte rechter stappen.”
Tijdens het We Doen Het Samen-festival van vorig jaar vond de eerste oefenrechtbank plaats.
Meer informatie
Wil je meer weten over de (voorbereidingen voor) de oefenrechtbank? Neem dan contact op met Jurgen van der Heijden via jurgen.vanderheijden@tno.nl.